Dnia 1 stycznia 2016 r. mocą ustawy z dnia 10 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów (Dz. U. z dnia 13. 10. 2015 r. poz. 1595) weszły w życie nowe przepisy w kodeksie postępowania cywilnego przewidujące znaczące zmiany w zakresie mediacji.

Niezmiennie zgodnie z istotą mediacji pozostaje ona dobrowolna, postępowanie mediacyjne nie jest jawne, natomiast w przypadku braku porozumienia i w konsekwencji ugody, bezskuteczne jest powoływanie się w toku postępowania przed sądem lub sądem polubownym na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw lub inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym. Co najważniejsze,ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem, natomiast ugoda zawarta przed mediatorem, którą zatwierdzono przez nadanie jej klauzuli wykonalności, jest tytułem wykonawczym (art. 183¹⁵  §  1 KPC).

W obowiązującym stanie prawnym nie tylko mediator, ale także strony i inne osoby biorące udział w postępowaniu mediacyjnym są obowiązane zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedziały się w związku z prowadzeniem mediacji. Oczywiście strony mogą zwolnić mediatora i inne osoby biorące udział w postępowaniu mediacyjnym z tego obowiązku (art. 183⁴ §  2 KPC).

Aktualnie w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd w każdym stanie postępowania dąży do ich ugodowego załatwienia, co więcej w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji. Przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę przewodniczący dokona oceny, czy skierować strony do mediacji, a jeśli zajdzie potrzeba wysłuchania stron, może wezwać je do osobistego stawiennictwa na posiedzeniu niejawnym. Sąd może skierować strony do mediacji na każdym etapie postępowania, a przewodniczący może wezwać strony do udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji, prowadzonym przez sędziego, referendarza sądowego, urzędnika sądowego, asystenta sędziego lub stałego mediatora.

Sąd wyznacza czas trwania mediacji na okres do trzech miesięcy, który na zgodny wniosek stron lub z innych ważnych powodów może zostać przedłużony, jeżeli będzie to sprzyjać ugodowemu załatwieniu sprawy.

Jeśli chodzi o rolę mediatora to do tej pory polegała ona głównie na moderowaniu działań stron w zmierzaniu do wspólnego stanowiska. Teraz ustawodawca przewiduje wspieranie przez mediatora stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych bądź na ich zgodny wniosek wręcz wskazanie sposobów rozwiązania sporu (nie są dla stron wiążące), przy czym mediator może wykorzystać różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu.

Jako ważne novum wiążące się z wprowadzonymi zmianami w przepisach należy uznać obowiązek zawarcia w treści pozwu informacji o tym, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienia przyczyn ich niepodjęcia (art.  187 §  1 pkt 3) KPC).

Istotne dobrodziejstwa związane z zawarciem ugody wynikają ze zmian w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z dnia 01. 08. 2014 r. poz. 1025). Od dnia 1 stycznia 2016 r. sąd z urzędu zwróci stronie całą uiszczoną opłatę od pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie zakończyło się zawarciem ugody przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji albo trzy czwarte uiszczonej opłaty odpisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem po rozpoczęciu rozprawy. Połowę uiszczonej opłaty otrzyma strona od pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie w pierwszej instancji zakończyło się zawarciem ugody sądowej po rozpoczęciu rozprawy oraz pisma wszczynającego postępowanie w drugiej instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem ugody sądowej (art.79).

Praktyka pokaże, czy adwersarze sądowi skorzystają z możliwości jakie dają nowe przepisy w zakresie alternatywnych metod rozwiązywania sporów.